تونل وحشتی به نام سقوط بهای نفت در اقتصاد ایران

پول نفتی که بنیان اقتصاد ایران را شکل داده است و تا نسل ها بعد به آن وابسته خواهیم بود چنان بر رفاه اجتماعی همه طبقات اجتماعی ما تاثیر گذار است که بدون نفت تصوری برای ادامه حیات اقتصاد ایران نیست. حالا با این اوضاع، درحالی قیمت نفت به کمترین میزان خود از ماه ژوئن رسیده که بی‌میلی پالایشگاه‌ها به خرید نفت و مواضع جدید برخی از اعضای اوپک مبنی بر تردید در تدوام کاهش تولید از مهمترین دلایل افت قیمت عنوان شده است.در آخرین روز معاملاتی هفته پیش قیمت نفت در پی تداوم روند نزولی که از اواخر روز چهارشنبه به خود گرفته بود، با افت بیش از سه درصدی نسبت به روز قبل روبرو شد.در این میان شاخص برنت با عقب نشینی 2.7 درصدی به رقم 42 دلار و 93 سنت کاهش یافت. این عدد کمترین میزان از روز 5 ژوئن است.شاخص وست تگزاس اما با افت بیشتری روبرو بوده و تا کنون با کاهش 3.2 درصدی به رقم 40 دلار و 17 سنت بازگشت که کمترین میزان از روز سوم ژوئن به حساب می‌آید.از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر افت شدید قیمت نفت در دو روز اخیر، انتشار آمارهایی از افت تقاضای پالایشگاه‌های نفت خام در چین و آمریکا بود.در آمریکا با پایان یافتن فصل تابستان و افت تقاضای فصلی سوخت، اغلب پالایشگاه ها اقدام به تعمیرات اساسی سالانه خواهند نمود که این موضوع به شدت بر تقاضای نفت خام تاثیرگذار است.همچنین اخباری در خصوص حجم بالای گازوییل و بنزین ذخیره شده در انبار اغلب پالایشگاه‌های امریکا رسیده که این موضوع سبب هراس معامله گران نفتی از افت تقاضای نفت خام شده است. از سوی دیگر آمار گمرکات چین نیز موید این مطلب است که پالایشگاه‌های این کشور در سپتامبر کمترین میزان خرید نفت در شش ماهه اخیر را ثبت کرده‌اند. مهم ترین دلیل این موضوع نیز، بهره برداری از نفت‌های انبار شده در ماه‌های اخیر توسط پالایشگاه داران چینی عنوان شده است.در مجموع با وجود افت ذخایر نفتی امریکا به نظر می‌رسد رسیدن فصل سرد و پیش بینی افت بیش از حد تقاضا برای سوخت به سبب کرونا نسبت به سال‌های قبل می‌تواند تا حد زیادی قیمت نفت را در محدوده‌های فعلی حفظ کرده و توان قرار گرفتن در روند صعودی را از این کامودیتی بگیرد.البته در کنار عوامل ذکر شده باید مواضع جدید اعضای اوپک مبنی بر ادامه روند کاهش تولید نفت را نیز بر کاهش قیمت موثر دانست. روز گذشته وزیر انرژی عراق اعلام کرد که کشورش از ابتدای سال آینده میلادی بر توافق کاهش تولید پای بند نخواهد بود. همچنین روسیه نیز این طور نشان داده که چندان رغبتی به تداوم کاهش تولید نداشته و احتمالا تغییر رویه دهد.

همه ستون های اقتصاد ایران بر پایه نفت است  و بورس هم یک ستون اصلی 
پرواضح است که قیمت جهانی نفت بر شاخص‌های بورس معتبر دنیا  تأثیرگذار است. حال این تأثیر بر بورس ایران که درآمد حاصل از فروش نفت نقش پررنگ‌تری در اقتصاد ایران دارد، حائز اهمیت است. در ایران حدود ۷۰% از درآمد دولت صرفاً از محل فروش نفت است و تنها %۳۰ آن از محل مالیات از کسب‌وکارها هست. پس هنگامی‌که قیمت نفت بالا برود، درآمد ارزی دولت زیاد می‌شود و چون اغلب مدیریت خوبی روی این درآمد نمی‌‌شود می‌تواند باعث افزایش پایه پولی و درنتیجه تورم شود که تورم  نیز باعث رشد شاخص کل بورس می‌شود.

تأثیر نوسانات قیمت جهانی نفت بر بورس و صنایع بورسی

علت افزایش تورم با افزایش قیمت نفت به‌این‌علت است که با افزایش قیمت نفت، درآمد دولت افزایش می‌یابد. درنتیجه دولت نیز مخارج خود را افزایش می‌دهد. حال اگر قیمت نفت مجدداً افت کند، درآمد دولت کم می‌شود ولی هزینه‌هایش هنوز بالاست. در این شرایط آسان‌ترین راه برای دولت برای جبران کسری بودجه‌اش چاپ پول است که موجب ایجاد تورم می‌شود. اتفاقی که در سال ۹۲ برای ایران افتاد و یا به‌صورت جدی‌تر گریبان گیر دولت ونزوئلا شد. البته اخیراً درآمد مازاد دولت در زمان افزایش قیمت نفت در صندوق ذخیره ارزی ایران پس‌انداز می‌شود تا از این مشکل جلوگیری کند.
نوسانات قیمت جهانی نفت و اثر آن بر صنایع بورس
اما دو صنعت پتروشیمی و پالایشی به علت ماهیتی که دارند تأثیر مستقیمی از قیمت نفت جهانی می‌گیرند. تقریباً %۲۵ ارزش بازار متعلق به صنعت پتروشیمی و همینطور صنعت  پالایشی نیز تقریباً %۹ ارزش کل بازار بورس ایران است. قبل از بررسی علت تأثیرپذیری این دو صنعت از قیمت نفت خام در مورد ماهیت این دو صنعت یک توضیح مختصری می‌دهیم:

صنعت پالایشگاهی در بورس
شرکت‌های پالایشی وظیفه تبدیل نفت خام (crude oil) به فرآورده‌های مفیدتر مانند: گاز مایع، نفت سفید، بنزین، گازوئیل، نفت کوره، آسفالت و قیر را دارد. یعنی نفت خام که از منابع استخراج‌شده را خریداری کرده و مواد مذکور را تهیه و می‌فروشد.

صنعت پتروشیمی در بورس
شرکت‌های پتروشیمی محصولات تولیدشده توسط پالایشگاه‌ها را طی فرآیندی به محصولات متفاوت نظیر متانول، پی.وی.سی، کود و سموم شیمیایی و…  تبدیل می‌کنند.

اما چرا صنعت پالایشی و پتروشیمی می‌تواند از افزایش قیمت نفت سود ببرد؟

مهم‌ترین عامل برای صنعت پالایشی افزایش سوبسیدی است که از دولت می‌گیرد. زیرا شرکت‌های پالایشی نفت خام را از وزارت نفت به قیمت %۹۵ بازار جهانی می‌خرند. یعنی با %۵ تخفیف می‌خرند پس هرچه قدر قیمت نفت بالاتر رود، مبلغ تخفیف آن‌ها نیز افزایش می‌یابد. در صنعت پتروشیمی نیز برخلاف تصور عموم مردم که باعث گران‌تر شدن مواد اولیه موردنیاز کارخانه می‌شود، افزایش قیمت نفت باعث افزایش قیمت محصولات در خارج از کشور می‌شود و چون خیلی از این شرکت‌ها صادرات محور هستند فروش شرکت نیز افزایش می‌یابد.
چه صنایعی با افزایش قیمت نفت متضرر می‌شوند؟
هر صنعتی که در آن تأمین انرژی از نفت و مشتقات نفتی صورت می‌گیرد، مثل صنعت سیمان، فلزات اساسی و… افزایش قیمت نفت باعث افزایش هزینه‌های شرکت می‌شود. درصورتی‌که برخلاف صنعت پتروشیمی، قیمت محصول نهایی آن‌ها ثابت می‌ماند. در صنعت فولاد  نیز چون حدود %۱۵ هزینه‌های آن مربوط به انرژی مصرفی است، اگر قیمت نفت افزایش یابد، هزینه‌های شرکت نیز افزایش می‌یابد.

منبع: نقد دولت